ADLAR (İSİMLER)

            Bütün sözcük türleri, iki gruba ayrılarak değerlendirilir.

A)Ad Soylu Sözcükler:

1)Ad (İsim)
2)Sıfat (Önad)
3)Zamir (Adıl)
4)Zarf (Belirteç)
5)Edat (İlgeç)
6)Bağlaç
7)Ünlem

B)FİİLLER (Eylemler)

 Adlar( İsimler) : 
     
      Varlıkları ya da kavramları karşılayan,onları tanımamızı sağlayan sözcüklere “ad” denir.Bir kelimeye  -mek, -mak  ya da  -ma, -me olumsuzluk ekini getiremiyorsak o kelime addır.

*Bahçe, kum, Ali, kitap, çanta, Almanya, Merkür,…

  İsimleri:

• Görev ve anlamlarına göre,
• Varlıkların türüne göre,
• Varlıkların sayısına göre,
• Yapılarına göre olmak üzere 4grupta inceleyebiliriz.

      GÖREV VE ANLAMLARINA GÖRE İSİMLER

1)Somut İsimler:  Taş,kitap,çiçek,…
2)Soyut İsimler:    Akıl,sevgi,saygı,şeytan,iyilik,keder,…
3)İş ve Eylem Gösteren İsimler:  Fiil soylu kelimelere  “-mek, -mak, -ış, -iş, -me, -ma” ekleri getirilerek türetilen ve iş,oluş,eylem bildiren isimlerdir.Bunlara “fiilimsi” (isim-fiil) de denir.

*Çalışmak, uyumak, dokunma, eğlenme, bakış, gülüş,…

      VARLIKLARIN TÜRÜNE GÖRE İSİMLER

1)Özel İsimler:  Tek olan,diğer varlıklara benzemeyen varlıkların özel adlarıdır.

*Köroğlu, Nedim, Türkçe, Mehmet,Minnoş, Pamuk, Türk Dil Kurumu,...

2)Tür (Cins) İsimleri:  Aynı türden birçok varlığın ortak adlarıdır.

*El, ayak, kardeş, amca, kedi, kaşık,şehir, kasaba,…

     VARLIKLARIN SAYILARINA GÖRE İSİMLER

1)Tekil  İsimler: Aynı türden varlıkların bir tekinin adıdır.

*Çocuk, ay, kalem, kitap, elbise,…

2)Çoğul  İsimler: -ler,-lar çokluk ekini almış isimlerdir.

*Çocuklar, ağaçlar, kitaplar, öğrenciler,…

3)Topluluk  İsimler:  Biçim bakımından tekil göründüğü halde çokluk ya da topluluk anlamı veren adlardır.

*Ordu, alay, sürü, kurultay, meclis, takım,…

       YAPISI  BAKIMINDAN İSİMLER

1)Basit İsimler: Hiçbir yapım eki almamış isimlerdir.

*Araba, insanlar, evimiz, yoldan, tahtayı, çanta, kuşlarım

2)Türemiş  İsimler: İsim ya da fiil kök ve gövdelerinden yapım ekiyle türeyen isimlerdir.

*Yol-cu, meslektaş, silgi, ölüm,…

3)Birleşik  İsimler:  İki ismin aralarına başka bir kelime girmeyecek şekilde birleşip kalıplaşmasıyla oluşan isimlerdir.

*Anayurt, Çanakkale, açıkgöz, boşboğaz, aslanağzı, gecekondu, ateşkes, biçerdöver, bakarkör, giderayak,…

                     İSİM  TAMLAMALARI

1)Belirtili Ad Tamlaması:  Tamlayanın  “-in” ilgi ekini tamlananın da “-i,si” 3.tekil kişi iyelik ekini aldığı tamlamalardır.

NOT:Belirtili isim tamlamasını bulmak için tamlanana neyin,kimin sorularını sorarız.

    Türkçe’nin  önemi,
    Yolun  sonu,
    Ali’nin amcası,
    Arabanın  boyası,
    Fırtınanın  gücü, 
    Bizim  köyümüz.

2)Belirtisiz Ad  Tamlaması: Tamlayanı yalın halde bulunan,tamlananı 3.kişi iyelik ekini alan tamlamalardır.

*Sokak kapısı,
*Tarla kuşu,
*Çam ağacı,
*Okul müdürü,
*Hızlı koşanı (sıfat)
*Devlet memurları

NOT:Belirtisiz isim tamlamasını bulmak için tamlanana “-ne” sorusunu sorarız. “Nasıl,ne kadar,kaç,hangi” gibi sorular sıfat tamlamasını buldurur.

3)Takısız Ad Tamlamaları: Tamlayan ve tamlananın tamlama ekleri almadan oluşturdukları ad tamlamasıdır.Bu tür tamlamalarda  tamlayan,tamlananın ya neye benzediğini ya da neden yapıldığını anlatır.

*Yünden çorap
*Çelik tencere
*Ahşap dolap
*Taş duvar
*Bakır tel

Tamlayan tamlananın neden yapıldığını belirtiyor. Tamlayanla tamlananın arasına “den” ekini getirdiğimizde anlam bozulmuyor.Oysa sıfat tamlamalarında bozulur.

*Sarı çorap (sıfat)
*İnci (gibi) diş
*Kömür göz
*Altın kalp
*Çelik bilek

Tamlayan,tamlananın neye benzediğini ifade ediyor.Tamlayanla tamlananın arasına “gibi” edatını getirirsek sıfat tamlamasıyla karıştırmayız.Çünkü sıfat tamlamalarının arasına “gibi” edatını getiremeyiz.

NOT:Takısız isim tamlamalarının tamlayanları doğada tek başına bulunurken sıfat tamlamalarındaki doğada tek başına bulunmaz.

4)Zincirleme Ad Tamlamaları:Bir ad tamlamasının üçüncü bir adla ya da başka bir ad tamlamasıyla oluşturduğu tamlamaya  zincirleme ad tamlaması denir.

                *Bahçe  kapısının  anahtarI
                      b.siz ad tam.          ad

                            zincirleme ad tam.

*Çevre yolunun  ağaçlandırma  çalışmaları

    b.siz ad  tam.         b.siz   ad tam.

             zincirleme ad tam.

Ad  Tamlamalarıyla  İlgili  özellikler:

1) Belirtili ad tamlamalarında tamlayan çoğul,tamlanan da belgisiz bir sözcük olursa tamlayan eki “-in” yerine “-den” eki kullanılabilir.

*Aşağıdakilerden  hangisi   (Aşağıdakilerin  hangisi)

*Yolculardan  biri   (Yolcuların biri)2)Belirtili ad tamlamalarında kimi zaman tamlayan ile tamlanan yer değiştirebilir.*tadı yok sensiz geçen günlerin

3)Belirtili ve zincirleme ad tamlamalarında tamlayan ile tamlanan arasına sözcükler girebilir.

*Masanın ayağı:(Masanın kırık ayağı)
*Evin borcu.(Evin bir türlü bitmek bilmeyen borcu)

4)Belirtili ad tamlamalarında tamlayan,tamlanan ya da ikisi birden zamir olabilir.

*Onun kızı (Tamlayan zamir)
*Çocukların bir çoğu (Tamlanan zamir)
*Onların bir çoğu (Tamlayan da tamlanan da zamir)

5)Tamlayanı zamir olan belirtili ad tamlamalarında tamlayan genellikle düşer.Bunlara “tamlayanı düşmüş ad tamlaması” denir.

*Olayı bize babası anlatmıştı. (Onun babası)
*Evimiz çok güzel oldu. (Bizim evimiz)
*Paran var mı?(Senin paran)

6)Bir tamlayan,birden çok tamlanan için;bir tamlanan da birden çok tamlayan için ortak kullanılabilir.

*Evin kapısı ve penceresi açık kalmıştı.(Tamlayan ortak)
*Ahmet’in,Murat’ın ve Deniz’in velisi toplantıya katılmadı.(Tamlanan ortak)

                       ADLARDA KÜÇÜLTME

     Adlarda küçültme “cik ve ceğiz” ekleriyle sağlanır.

*Şu tepeciği aşarsak köy görünür.(Küçük tepe)
*Çocukcağız evin yolunu şaşırdı.(Küçük çocuk)

   Adların sonuna getirilen “cik,ceğiz” ekleri adlara değişik anlamlar da katabilir.

 *Anneciğimi çok özledim.(Sevgi)
*Bir milyarcık borç verir misin?(önemsememe-azımsama)

 NOT:-cik eki kimi zaman somut bir varlığa ad oldukları zaman küçültme anlamını yitirebilir.

*Mehmetçik (Türk askeri)
*Gelincik (Çiçek ismi)
*Maymuncuk (Kapı kilidini açan araç)

 ÇOĞUL EKİNİN (-LER,-LAR)GÖREVLERİ VE EKLENDİĞİ SÖZCÜKLERE KATTIĞI ANLAMLAR:

  -Ler,-lar eki eklendiği sözcüğe her zaman çoğul anlamı katmaz;farklı anlam ilgileri de katabilir.

 *Birazdan Zeynepler gelir.(Belirli bir aileyi belirtiyor)
 *Bu cami Karahanlılar döneminde kalma.(Sülale,soy anlamı katmış)
 *Müdür Beyler henüz gelmediler.(Saygı)
 *Hanımefendiler daha uyanmadılar. (Alay,küçümseme, sitem anlamı katmış)
 *On yaşlarında bir çocuktu.(Yaklaşık anlamı katmış)
 *Hasta ateşler içinde kıvranıyordu.(Abartma)
 *Anadalu’da Yunus’lar bitmez.(Özel ada benzerleri anlamı katmış)
 *Akşamları televizyon seyrederim.(Belgisiz sıfat yerine geçerek “her” anlamı katmış)